In de drie deelsessies zochten we naar zwakheden, dilemma’s en uitdagingen in de gezondheidszorg tijdens een grote crisis. Wanneer loopt de continuïteit van de zorg gevaar? Welke oplossingen zijn hiervoor mogelijk, via een reguliere of onorthodoxe (out-of-the-box) benadering?

De sessies draaiden om drie scenario’s:

1. Een langdurige stroomuitval (situatieschets - PDF)
2. Hoog water (situatieschets - PDF)
3. Een massale gewondenstroom (situatieschets - PDF)

 

Scenario 1: stroomuitval (72 uur)

Al direct in de sessie werd duidelijk, dat we anders moeten gaan denken. Een langdurige stroomstoring zorgt namelijk vrijwel meteen voor een enorme verstoring van de gezondheidszorg.

 

Wat zijn de vraagstukken?

• Ziekenhuizen hebben noodaggregaten, maar andere zorginstellingen (verpleeghuizen) of thuispatiënten hebben die vaak niet.
  • Patiënten hebben soms ook apparaten thuis, bijvoorbeeld voor de beademing.
• Daarnaast is het zelfs de vraag of ziekenhuizen de eerste 72 uur kunnen overbruggen.
• Voor de thuiszorg en andere ‘kleine’ zorginstellingen is helemaal niets geregeld.
• Er mist landelijke coördinatie en regie in de voorbereiding op grootschalige crises en rampen.
• Er mist (complementaire) landelijke planvorming waarin de zorgcontinuïteit wordt geborgd.
• Leveranciers (zoals Boels) hebben bij lange na niet genoeg aggregaten om de landelijke behoefte op te vangen. Wie legt de prioriteiten in zulke situaties vast?
• Er komen talloze secundaire problemen op ons af, die ook de gezondheidszorg raken. Denk aan voedsel (leveranciers kunnen niet meer leveren). Koelkasten doen het niet meer, dus middelen, voedsel en medicijnen bederven. Zuurstofcilinders komen misschien niet meer binnen. Bellen/communiceren is waarschijnlijk niet meer mogelijk. Het verkeer raakt verstoord, veel zorgmedewerkers kunnen niet meer naar hun werk, omdat de bestaande infrastructuur stagneert.
• De hedendaagse just-in-time economie. Ziekenhuizen houden tegenwoordig geen grote voorraden meer aan, daar hebben ze geen ruimte en budget voor. Er is voor ongeveer één dag aan middelen, voedsel enzovoort in huis.

 

Welke oplossingen zijn er?

• Een nationaal richtinggevend kader en planvorming voor deze situaties..
  • Niet alleen voor de acute zorgsector maar ook voor de non-acute zorginstellingen.
• Er is kwalitatieve borging van communicatievoorzieningen nodig. Simpel gezegd: we moeten kunnen blijven bellen. Ook bij langdurige scenario's.
• Zulke weerbare structuren kunnen en moeten we al in de koude fase opbouwen. Hierbij gaat het om de weerbaarheid van de individuele zorgpartners, maar ook die van de hele zorgketen. De kennis hiervoor kan onderling worden gedeeld.
• Bestaande crisisplannen (GHOR, Veiligheidsregio’s) kunnen worden uitgebreid. Ook de logistieke keten en andere maatschappelijke onderdelen moeten hierin worden meegenomen.
•  Het is mogelijk om een flexibel wettelijk toetsingskader te creëren. Hierbij kun je bijvoorbeeld zorgkwaliteit indelen in goud, zilver, brons. Goud is in dit geval het kwaliteitsniveau zonder crisis, brons het maximaal haalbare tijdens een crisis (denk aan alternatieve zorglocaties). Ook moet worden vastgelegd wie beslissingsbevoegd is en in welke situaties (incl. het afroepen van kwaliteitsniveaus en triage).
• Het belang van gezamenlijke planvorming en onderlinge samenwerkingsafspraken. Recente ervaringen (Spanje, Portugal) laten zien dat de elektriciteit in ‘eilandjes’ wordt hersteld. Het kan weliswaar 24 tot 48 uur duren voor iedereen weer stroom heeft, maar in die tijd hebben sommige regio's al wél weer elektriciteit.

Download de aantekeningen van dit scenario

 

Scenario 2 - hoog water

Je zou denken dat we in Nederland goed zijn voorbereid op een overstroming. Maar het tegendeel blijkt waar. Het is, zoals altijd, een complex probleem, mede omdat water onvoorspelbaar is.

Wat zijn de vraagstukken?

• Het is in de eerste fase onduidelijk waar nog zorgcapaciteit is (dus waar het droog is) en waar niet (daar waar de overstroming plaatsvindt).
• Een evacuatie moet soms heel snel gebeuren, als het water onverwacht opkomt. Misschien kun je ook al niet meer evacueren.
• Hoe evacueer je? Wie kan het en regelt het? Er is vervoer nodig, er zijn locaties nodig.
• Personeel wordt een probleem, want de infrastructuur in het overstroomde gebied is misschien weggeslagen.
• Wie doet wat? Er is onbekendheid met tools, planning, crisisstructuren.
• Ook in dit scenario is informatievoorziening een kernpunt: je moet mensen op de hoogte kunnen houden, via een eenduidige boodschap.
• Een nationaal richtinggevend kader en crisisplanvorming voor deze situaties.
  • Niet alleen voor de acute zorgsector maar ook voor de non-acute zorginstellingen.
  • Complementair aan bestaande (lokale- en regionale) crisisplanvorming.

Welke oplossingen zijn er?

• Laten we eerst in kaart brengen welke zorginstellingen, ziekenhuizen enzovoort op plekken met overstromingsrisico staan. Voor ziekenhuizen is dit deels bekend, maar we kunnen dit ook voor verzorgingstehuizen en andere zorginstellingen in kaart brengen. Ook is er nog nauwelijks iets met die kennis gedaan. Dit moet beter.
• Kijk ook hoeveel verdiepingen die gebouwen hebben – kun je patiënten binnen een ziekenhuis naar boven verplaatsen? Zijn daar operatiekamers?
• Landelijke communicatie en een landelijk crisiscentrum worden genoemd. Maar het is opvallend dat niemand in de ronde weet óf dat al bestaat. Hier is beslist duidelijkheid nodig.
• We kunnen vooraf bovenregionale, bestuurlijke afspraken maken over wat te doen in welk scenario.
• Evacuatie en patiëntenspreiding moeten vooraf al doordacht worden.
• Schuilen is een realistisch, maar onderbelicht scenario.
• Tot slot - lokale netwerken leveren soms in de extreemste situatie heel veel weerbaarheid. Denk aan boeren die elkaar helpen, mensen die boten beschikbaar stellen enzovoort.

Download de aantekeningen van dit scenario

 

Scenario 3 - massale gewondenstroom

In dit scenario krijgt de Nederlandse gezondheidszorg met een langdurige stroom van gewonden te maken, als gevolg van oorlog of een ander conflict in een NAVO-land. Weken- of zelfs maandenlang komen 350 gewonden per dag uit het buitenland aan.

Wat zijn de vraagstukken?

• Veel noodzakelijke afspraken tussen primair actoren (o.a. zorginstellingen, crisispartners en overheid) zijn nog niet geregeld. Hierdoor zijn wij in Nederland ondanks de geleerde lessen nog onvoldoende voorbereid op systeemontwrichtende en langdurige crises en rampen.
• Er is veel onduidelijk dan wel niet geregeld. Is er een aansturingsregime, wie coördineert de instroom? Defensie? LCPS, LOCC?
• Welke patienten hebben prioriteit in geval van hospitalisatie?
• Hoe borgen we de landelijke zorgcontinuiteit?
  • Bij langdurige en grootschalige conflicten dreigt de instroom, doorstroom en uitstroom binnen de zorgketen te stagneren. Op dit moment is de zorgcontinuiteit niet geborgd.
• Welke triagesystematiek is richtinggevend?
  • Worden de gewonden geselecteerd op het type verwonding?
• Is er over isolatie nagedacht, bijvoorbeeld met het oog op MRSA-infecties?
• Waar komen de gewonden aan? Eelde, Amersfoort, Eindhoven?
• Hoe is het vervoer geregeld?
• Welke financieringsstructuur is wettelijk belegd?
  • Is er voldoende dekking en flexibiliteit?
• Voorraden: hebben we genoeg voedsel en medicijnen?

 

Welke oplossingen zijn er?

• Weerbaarheid en veerkracht ontstaat als we ons in volle breedte van de maatschappij voorbereiden – in vaardigheden, locaties, voorzieningen, voorraden (in alles wat nodig is) en genoeg (medisch) personeel.
• We kunnen een landelijk crisisplan (processtructuur zorgketen) vormgeven.
• Zorgverleners moeten in deze situatie wettelijke rugdekking hebben middels een flexibel kwaliteitskader (i.v.m. IGJ)), omdat ze niet het regulier niveau van zorgkwaliteit kunnen leveren.

Noodmaatregelen eisen dat wettelijke normen deels buiten werking gesteld mogen worden.  Lessen uit Oekraïne, maar ook uit de Covid-periode helpen ons in de crisisplanvorming en tonende urgentie van tijdige afspraken op alle niveaus (van operatie tot bestuur). Bijvoorbeeld quarantainemaatregelen, verdeling en triage van patiënten, alternatieve zorglocaties, wettelijke flexibiliteit in financiering en kwaliteits- en toetsingskaders nu al te verduidelijken.

Download de aantekeningen van dit scenario