In de scopingsessie van 25 maart verkenden de aanwezigen het landelijke potentieel in drie deelsessies met de verschillende processen die in het thema veiligheid een rol spelen. Het doel was duidelijk te krijgen welke partijen kunnen bijdragen, hoe de landelijke samenwerking kan functioneren, en welke kansen, belemmeringen en dilemma’s een rol spelen.

• Redden, waarbij het gaat het over het redden op land of op water.
• Evacueren, waarin onderscheid kan worden gemaakt tussen mensen met huisdieren, vee en Cultureel Erfgoed.
• Schuilen, waarbij het gaat om het vinden van een andere plek dan je eigen huis voor het schuilen tegen bijvoorbeeld hitte, kou, water, bommen, straling.

 

Redden

Als mensen gered moeten worden, is de vraag: waar houdt de reguliere inzet op en waar begint de bijzondere inzet? Hiervoor zijn drempelwaarden nodig. Wanneer beslis je tot redding? Er moet een verhoogd risico zijn. De volgende punten kwamen onder meer naar voren:

• ‘Grootschalig redden’ is niet binnen de reguliere structuren op te pakken. We komen ‘handjes’ tekort.
• Vooruitdenken is belangrijk en moet met alle partijen afgestemd worden.
• Er is een omslag nodig in denken, leiderschap en cultuur onder meer om ook niet-traditionele partijen te betrekken
• Hoe zet je de burgerhulp in? Hiervoor is bijvoorbeeld de handreiking ‘eerste hulp ben jij’ beschikbaar.
• Het is belangrijk om inzicht te hebben in welke capaciteit er is en wat iedereen kan. Er is een landelijk beeld nodig om gaten te identificeren Zo kunnen we professionals gericht inzetten.

Kansen

• Vrijwel elke organisatie heeft BHV’ers, die kunnen breder worden ingezet.
• Regie hebben is niet hetzelfde als het zelf doen. Durf dus hulp te vragen aan partijen in je omgeving.
• Integreer plannen en maak landelijke afspraken die je regionaal kunt uitvoeren.
• Is een omgekeerde reservistenrol mogelijk? Defensie is aan het opschalen, misschien biedt dit mogelijkheden.

Belemmeringen

• Er is niet genoeg zicht op de geneeskundige kant:
  • Het inzicht op instroom, doorstroom en uitstroom nog niet voldoende goed belegd. Kwetsbare mensen blijven achter in reddingscenario’s.
  • Voor grootschalige triage is onvoldoende capaciteit. Hier moet meer op voorhand over worden nagedacht.

• Zijn vrijwilligers en professionals voldoende bewust van risico’s? Er is regelgeving nodig: beleidsmatig, arbo, aansprakelijkheid. Dat is nu niet geregeld
• Welke vaardigheden moeten vrijwilligers en professionals hebben? Zijn opleidingen nodig? Trainen & oefenen zijn bepalend voor de slagkracht. Dit zorgt ervoor dat we kunnen vertrouwen op de expertise van hulpverleners
• Nationale schaal vergt nationale financiering

• Wetgeving, waaronder AVG, speelt een rol bij het aanleggen van een database met mensen en middelen.

Dilemma’s

• Er is behoefte aan landelijke sturing, hoe stimuleren we initiatieven voor maatschappelijke weerbaarheid, in alle lagen van de maatschappij, zonder hierbij bestaande initiatieven te beperken
• Hoe bepalen we welke professional en vrijwilliger de meeste toegevoegde waarde levert en waar in het geval van dubbelrollen? Daarnaast is een inzetbaarheidsvraagstuk omdat deze mensen misschien ook zélf persoonlijk/thuis worden geraakt door de crisis.

Evacueren

Evacueren is een maatschappelijke taak. Er moeten bijvoorbeeld kaders vastgesteld worden voor de uitgaande en inkomende ‘evacuatiestromen’. Die omvatten:

• Mensen, waarbij ook geneeskundige aspecten een rol kunnen spelen: sommige mensen zijn kwetsbaar, anderen minder mobiel
• Dieren, zowel huisdieren als vee
• Roerend erfgoed

Hierbij kwamen de volgende punten aan bod:

• Voor alle stromen is de beschikbaarheid van kritieke infrastructuur nodig. Waarheen evacueer je? Is de infrastructuur beschikbaar?
• Aandacht voor specifieke doelgroepen naast mensen is belangrijk.
• Communicatie is essentieel. De juiste informatie moet vanaf de juiste bron naar de juiste groep mensen. Ook moet de communicatie eenduidig zijn, en op B1-taalniveau, zodat iedereen het kan begrijpen. Daarnaast moet in diverse talen worden gecommuniceerd, inclusief een vertaling voor doven & slechthorenden.
• Zelf- of samenredzaamheid? Hulpdiensten kunnen niet alles regelen, dus komt het neer op zelfredzaamheid.
• Wie doet wat? Denk aan professionals versus vrijwilligers. Wie neemt hierover besluiten? Coördinatie kan lopen via Veiligheidsregio.
• Wie bepaalt tot evacuatie? De overheid, professionals of de mensen zelf?
• Wanneer besluit je tot evacuatie? Welk tijdspad? 4, 6, 8 uur? Welke fase heeft welke maatregelen nodig.
• Evacueren vraagt een bestuurlijk besluit. Hierbij is een verschil tussen acute en planbare situaties.

Er is veel informatiebehoefte. Wat komt er op ons af en wat hebben we nodig?

• Lef + leiderschap
• Inzicht + vooruitdenken
• Op tijd signaal geven en besluiten
• Redelijk gesprek + zelfredzaam +
• Bewustzijn bevolking
• Veiligstellen?

Kansen

• Vooruitdenken door het aanmaken van kaartlagen en voorbereiden in bijvoorbeeld LCMS
• Gebruik maken van elders uitgewerkte processen (zoals evacueren van dieren)
• Werken aan zelfredzaamheid vraagt ook aandacht voor samenredzaamheid

Belemmeringen

• Bij het inrichten van kritieke infrastructuur is belangrijk:
  • Redundantie en geld
  • Afbakening van Juridische kaders. Denk aan verzekering, maar ook aan het veiligstellen van huizen.

Dilemma’s

• Hoe bepalen en organiseren we het juiste moment van een evacuatie besluit?

 

Schuilen

De essentie is dat mensen bij een bedreiging een veilig heenkomen kunnen zoeken én krijgen, waar ze veilig zijn voor bedreiging van buitenaf. Hiervoor zijn schuillocaties nodig. Kelders, tunnels enzovoort. Maar er is nu niets ingericht. De volgende punten kwamen aan bod:

• Schuilen in je eigen huis kan een optie zijn. Schuilen is vooral in de eerste 72 uur nodig. Wanneer kun je thuisblijven? Wanneer moet je elders een schuilplaats zoeken? Hoe lang? En wie bepaalt dat?
• Er zijn mensen die op eigen initiatief een schuilplek inrichten. Maar dat doen weinigen. Dus is de vraag: bouwen we opnieuw openbare schuilplaatsen en zo ja, waar? Bovengrond, ondergronds? In een groot gebouw (Schiphol, Utrecht CS, een stadion of sporthal)? In een weg- of spoortunnel, in de metro?

• Het scenario is bepalend voor de plek. Voorbeelden: overstroming, nucleair, hitte, chemische wolk. Maar we kunnen verschillende scenario’s natuurlijk combineren: niet elke schuilplaats moet voor elk scenario geschikt zijn.

Kansen

• We kunnen de bestaande voorzieningen verkennen en mogelijk hergebruiken (garages, tunnels, gebouwen).

• Kleinschaligheid en zelfredzaamheid zijn nodig. We kunnen mensen laten zien wat ze zélf kunnen.
• We kunnen mogelijk leren van andere landen: Zwitserland, Zweden, België.
• Vanuit de zorgcontext kan het LCPS (Landelijk Coördinatiecentrum Patiënten Spreiding) een leidraad vormen.
• We kunnen mensen informeren met een leaflet in het noodpakket bijvoorbeeld over hoe en waar ze kunnen schuilen.
• We kunnen schuillocaties aanwijzen en zichtbaar maken! Simpel voorbeeld: als je een parkeergarage inrijdt en een parkeerkaartje krijgt, kun je daarop vermelden: deze garage is een openbare schuilplaats.

• Vergeet niet dat mensen zelf beslissen. Dat zagen we tijdens corona. Iedereen handelt al snel naar eigen inzicht. Dus kunnen we proberen te sturen (als dat lukt). We kunnen helpen, informeren, adviseren en communiceren. Zodat we handelingsperspectief bieden. Dit vergt een goede risicocommunicatie. Hiervoor zijn de volgende aandachtspunten belangrijk:

• Communiceer landelijk en maak zoveel mogelijk één richtlijn: dán thuisblijven, dán een schuillocatie zoeken.
• Communicatie is niet alleen zenden, maar ook ontvangen.
• Kan defensie helpen bij de communicatie?
• Hoe werkt dat als er geen stroom of internet meer is? We hebben er weinig voor ingericht. Het NL-Alert vergt een werkend mobieltje. Ook zijn er nauwelijks radioamateurs meer (denk aan hun hulp tijdens de waternoodramp). Dus zonder telefoon is gewoon niets meer mogelijk.
• Er kan zoiets worden ingericht als dat mensen een vlag voor het raam hangen als ze iets nodig hebben. In de Oekraïne werkte dat goed, Maar dan moeten buren elkaar kennen en de signalen begrijpen.

Belemmeringen

• De problemen ontstaan zodra je óf niet thuis kunt blijven óf niet thuis bent (werk, onderweg). Waar moet je dan heen?

• De context (de concrete bedreiging) is bepalend voor de locatie. Meer er kan samenhang zijn tussen opvangplek en schuilplek, deze kunnen op dezelfde plek zijn.

Dilemma’s

• Hoe richten we het proces schuilen opnieuw in?