Koraeus is senior analist bij de Försvarshögskolan, de Swedish Defense University, in Stockholm. “De school heeft een nauwe connectie met het Zweedse ministerie van Defensie, maar valt onder het ministerie van Onderwijs. De civiele component van weerbaarheid wordt dan ook steeds belangrijker.”
Na de Tweede Wereldoorlog ontstond het Zweedse Total Defense System, dat in stand gehouden werd tot en met het einde van de Koude oorlog. Toen leek het niet meer nodig. Dit veranderde zo’n tien jaar geleden. “Er waren eigenlijk een aantal wake-up calls. Zo kregen we in 2014 en in 2018 te maken met grote bosbranden. Verder realiseerden we ons dat de Russen weer terug waren, toen ze in 2014 de Oekraïne binnenvielen. En natuurlijk was er ook de corona-pandemie. Dit leidde tot het besef dat we weerbaarheid weer systematischer moesten aanpakken en ons Total Defense System weer moesten optuigen. Maar dan 40 jaar later. Een tijd waarin we bijvoorbeeld lid werden van de EU. En een tijd waarin we 40 jaar privatisering achter de rug hadden. Dus hoe moesten we beginnen? Nu is het zo dat de Finnen ooit ons systeem gekopieerd hebben en omdat zij, met hun 1340 kilometer aan grens met Rusland, altijd de dreiging bleven voelen hebben zij dit in stand gehouden. Daarom konden wij weer een start maken met Total Defense door het weer van hen te kopiëren.”
“Deze wake-up calls leidden er ook toe dat in 2018 alle Zweden een pamflet kregen over persoonlijke weerbaarheid en hun eigen verantwoordelijkheid daarin. Dat was voor de oudere generatie niet de eerste keer dat dit gebeurde. Eind jaren ’40, midden jaren ’50 en ’60 en ook weer in de jaren ’80 tijdens de Koude Oorlog werden dit soort pamfletten verzonden. Voor de Zweden was dit dus niet nieuw, maar het was wel weer het begin van een onzekerder tijd.”
“Het Zweedse Total Defense System is een systeem waarin iedereen meedoet bij de bestrijding van een ramp, crisis en zich verzet bij een oorlog. Dit begint bij drie basisvoorwaarden:
- ieders wil om zich te verdedigen
- ieders acceptatie van het systeem waarmee we ons verdedigen
- de acceptatie van de eigen rol in dit systeem
Een belangrijke vraag daarbij is: wat beschermen we dan precies? Natuurlijk, we beschermen onze grenzen, maar dit gaat ook over de vraag: wie zijn we dan precies als land? Dat gaat veel verder dan de territoriale grenzen.”
“Concreet bestaat het Swedish Total Defense System uit twee componenten: de militaire bescherming en de civiele component, feitelijk de rest van de samenleving. Die samenleving moet ervoor zorgen dat militairen bij een oorlog over alles kunnen beschikken wat nodig is. Denk aan logistiek, ziekenhuizen, eten, water... Het is dus het bewustzijn dat militaire bescherming niet op zichzelf staat. Voor de Koude Oorlog had Zweden zo’n twee miljoen direct betrokkenen bij militaire bescherming en nog eens twee miljoen mensen die betrokken waren bij de civiele ondersteuning, op een bevolking van vijf à zes miljoen. Nu bestaat die militaire bescherming uit ongeveer een half miljoen mensen, wat 9,5 miljoen inwoners overlaat voor de civiele sector. Een volledig andere verhouding dus. Zoals gezegd hebben daarnaast sinds eind jaren ‘80 ook zo’n 40 jaar privatisering achter de rug. De samenleving ziet er dus heel anders uit dan begin in de jaren ‘80. En dat maakt het gecompliceerder dan toen.”
“Ik denk dat de Zweden zich over het algemeen behoorlijk bewust zijn van hun persoonlijke verantwoordelijkheid. Het besef dat ieder individu, of iedere gemeenschap klaar moet zijn om een tijdje voor zichzelf te zorgen. En ook bedrijven, van groot tot klein, staan over het algemeen onmiddellijk klaar om hun bijdrage te leveren, mocht er iets gebeuren. De grote vraag nu is hoe we dat zo goed mogelijk kunnen regelen qua verantwoordelijkheden, verzekeringen en financiën. Er is geen formele structuur. Vroeger hadden we zogenaamde K-businesses (Met de K van Krieg): bedrijven die tijdens crisissituaties contractuele afspraken met de overheid hadden. Dat soort contracten hebben we vandaag de dag niet meer. Doordat we zulke vaste afspraken ontbreken wordt nu eigenlijk alles ad hoc geregeld.”
“Dit zag je bijvoorbeeld tijdens de coronapandemie. Iemand in een ziekenhuis kende iemand die bij een bedrijf werkte en zo kwam vaak hulp tot stand. Zo schoten bedrijven te hulpen. Dat was versnipperd, maar het werkte wel. Natuurlijk leefde ergens wel de angst dat bijvoorbeeld het plaatsen van labs, teststraten en vaccinatiepunten een melkkoe voor bedrijven zou worden. Maar dat bleek enorm mee te vallen. Het grootste probleem was dat sommige bedrijven geld verdienden door standby te staan zonder iets te doen en dat is voor een overheid lastig te verantwoorden. Maar: het werkte. De bereidheid tot helpen en het vertrouwen in elkaar is er. Het zit ergens in ons DNA. Maar er is wel behoefte aan meer structuur.”
Wat Nederland van Zweden kan leren
“Wat Nederland van ons kan leren? Het besef dat bedrijven niet zo gevaarlijk of hebzuchtig zijn als soms gedacht wordt. Iedereen heeft tenslotte hetzelfde belang: de samenleving draaiend houden. Alles plannen kan niet, maar nu al afspraken maken kan natuurlijk wel. Probeer bedrijven en individuen in de koude fase aan boord te krijgen. Je kunt samenwerken En zolang je als publieke sector maar transparant bent over de gemaakte afspraken zal de samenleving dit ook accepteren. In Zweden is die ruimte er. Dat komt natuurlijk mede, omdat het bij ons in het verleden al gewerkt heeft. Dat is een soort basiskracht.”
“Een andere les die we hier hebben geleerd is dat het soms ok is om van plan te veranderen, of af te wijken van de regels. Mijn persoonlijke credo is: niemand is ooit op zijn vingers getikt omdat hij of zij een beslissing nam, zelfs niet als achteraf bleek dat het een slechte beslissing was. Het gaat pas mis wanneer een beslissing uitblijft. Dat wordt niet geaccepteerd. Een slechte beslissing wordt geaccepteerd als het op dat moment als een reële optie werd gezien."