Het ministerie van JenV, Veiligheidsregio’s, VNG, NIPV en LOCC slaan samen met maatschappelijke partners de handen ineen om een digitaal platform onder de naam WeerbaarNL te realiseren. Op het platform gaan professionals, vrijwilligers en betrokkenen vanuit de overheid, het bedrijfsleven, kennisinstituten, ngo’s, maatschappelijke organisaties en georganiseerde burgers een verbinding aan. In die verbinding smeden zij netwerken, brengen ze kennis in om die verder te delen, bespreken ze initiatieven en leggen ze informatie vast. Het platform is te vergelijken met digitale “communities” die bijvoorbeeld door gemeenten, provincies of het Rijk gebouwd zijn op diverse maatschappelijke opgaven. WeerbaarNL deelt kennis, biedt inzicht en overzicht en inspireert. Op het platform kunnen verschillende initiatieven ontwikkeld worden. Het platform biedt een laagdrempelige mogelijkheid om contacten te leggen en om inzichtelijk te maken wat de verschillende partijen kunnen leveren aan capabilities. Partijen kunnen zo betere afspraken maken over de vorm waarin zij die bijdragen leveren en hoe zij daarin het beste kunnen samenwerken en elkaar kunnen versterken.

WeerbaarNL is primair een verbindend kennisplatform en maakt gebruik van de hedendaagse mogelijkheden. Dankzij de digitalisering is de potentie in de maatschappij relatief makkelijk te bereiken. In de huidige netwerksamenleving is het daarom effectiever om bestaande initiatieven te mobiliseren, te versterken en bij elkaar te brengen, het platform activeert ook zo veel mogelijk bestaande netwerken en samenwerkingsverbanden. Door deze netwerken te versterken is het land minder afhankelijk van één overkoepeld systeem of organisatie.

Het platform fungeert binnen deze structuren als verbindende factor door zowel offline als online te informeren, signaleren, agenderen, inspireren en faciliteren, door veiligheidspartners te koppelen aan maatschappelijke initiatieven, door best practices te delen en door kennis te ontwikkelen en te ontsluiten. Voor dat laatste zoekt het platform de actieve betrokkenheid van de academische wereld en de kennisinstituten van Nederland.

Het platform formuleert geen nieuw beleid en neemt ook geen operationele sturing op zich. In plaats daarvan draagt het bij aan het activeren van de wil en de potentie in de samenleving om Nederland weerbaarder en veerkrachtiger te maken. Zo maakt het platform mede de whole of society approach mogelijk.

Veiligheidsregio’s en gemeenten hebben in het kader van brandweerzorg en risico- en crisisbeheersing al een rol in het in stand houden van partnernetwerken. Er bestaan intensieve contacten met veel partijen op lokaal en regionaal niveau. Er zijn al mooie initiatieven ontwikkeld en activiteiten gestart die bijdragen aan het vergroten van de weerbaarheid, maar de maatschappij kan zowel op lokaal, regionaal als landelijk niveau verder betrokken en verbonden worden. Veiligheidsregio’s en gemeenten hebben vanuit hun huidige rol en met de bestaande netwerken de mogelijkheid die verbindingen te leggen. WeerbaarNL kan daarbij als een katalysator op kennisdeling en verbinding werken en hierin faciliteren.

Het platform kijkt in eerste instantie naar manieren waarop niet-traditionele veiligheidspartners kunnen helpen bij het vervullen van de grote maatschappelijke behoeften tijdens en na een ramp of crisis.

Deze vijf thema’s zijn terugkerende maatschappelijke behoeften die bij iedere crisis in meer of mindere mate aan de orde zijn. De vijf thema’s zijn dreigingsonafhankelijk. Investeringen in deze thema’s dragen daarmee bij aan de maatschappelijke weerbaarheid en veerkracht (resilience) in generieke zin. Met het werken aan deze thema’s en daarmee aan de maatschappelijke weerbaarheid in generieke zin wordt vanzelfsprekend bijgedragen aan het voorbereiden op militaire dreiging. De vijf thema’s komen overeen met een groot aantal van de 7 Baseline Requirements van de NATO.

1. We lanceren een verbindend participatieplatform

Via een hybride format (door offline te verbinden met online) laten we het platform groeien. Op het digitale platform zijn regelmatig updates, polls en participatietrajecten zichtbaar. Zo creëren we een duurzaam en interactief participatie- en kennisnetwerk. Het platform zorgt voor verbinding, doordat de inhoud tot stand komt in samenwerking met alle betrokken partijen. Er is veel ruimte voor deelname en co-creatie aan de hand van thema's en deelprojecten, terwijl kennis en kunde voortdurend worden aangevuld. Dit digitale platform maakt informatie goed vindbaar, laat betrokkenen meedenken, reageren, waarderen en stemmen.

Deelnemers kunnen daarbij gebruikmaken van de vele informatie- en interactiefunctionaliteiten op het platform: nieuws, agenda en tijdslijn, video en podcasts, kennisdocumenten en onderzoeksgegevens, FAQ, nieuwsbrieven, reactieveld, commentaren/stemmen, forum en vragenlijst, en werkgroepen (online en hybride).

2. We creëren netwerkbijeenkomsten

Daarnaast gaan we offline, in de fysieke wereld, aan de slag. De eerste stap voor de offlineverbinding is samen in kaart brengen welke bijdragen de maatschappij als geheel kan leveren. Daarbij kijken we in eerste instantie naar de bijdragen die niet-traditionele veiligheidspartners kunnen leveren aan het vervullen van de grote maatschappelijke behoeften, zowel preventief als tijdens en na een ramp of crisis, zoals bij evacuatie en schuilmogelijkheden, het voorzien in basisbehoeften, opgeschaalde geneeskundige zorg en alle inspanningen die in de nafase bijdragen aan herstel. Dit doen we per maatschappelijke behoefte samen met de betrokken partijen in kleine (online) sessies. In het vierde kwartaal van 2024 zijn we hiermee van start gegaan.

De volgende stap is om lading te geven aan de maatschappelijke behoeften door over deze thema’s met elkaar op netwerkbijeenkomsten in gesprek te gaan. Zo ontdekken we welke vraagstukken en dilemma's in het betreffende thema een rol spelen en gaan we op zoek naar manieren om ze aan te pakken.

3. We ontwikkelen maatschappelijke netwerkkaarten

Dit deelproject heeft tot doel om landelijke ‘maatschappelijke netwerkkaarten’ op te stellen. Deze inventarisatie is nooit eerder gedaan en vormt een belangrijk fundament onder het platform. Deze netwerkkaarten gaan we ontwikkelen aan de hand van de eerdergenoemde vijf grote maatschappelijke behoeften. Zo wordt per thema duidelijk welke organisaties op welk moment en in welke vorm bijstand kunnen bieden tijdens een ramp of crisis.

Om de netwerkkaarten zo gebruiksvriendelijk mogelijk te maken, stelt het platform ze digitaal beschikbaar, met ruime zoekmogelijkheden. Zo wordt voor elke organisatie zichtbaar wat hun specifieke vaardigheden en capaciteiten zijn. Omdat er vanzelfsprekend overlap zal zijn tussen de vijf netwerkkaarten, maakt de digitale toepassing het mogelijk om de kaarten ‘dwars door de thema’s heen’ te consulteren.

Rampen en crises verschillen onderling sterk naar oorzaak, duur en impact. De maatschappij bereidt zich voor op ontwrichtende rampen en crises door haar weerbaarheid en veerkracht te versterken. Ongeacht welke ramp of crisis een samenleving raakt, er is altijd behoefte aan hulpverlening en steun op een of meer van de volgende thema’s.

Veiligheid

In de acute fase van een ramp of crisis is er doorgaans een onveilige situatie (explosie, overstroming, bosbrand, aanslag, militaire dreiging) waaruit mensen, dieren en vitale objecten moeten worden gered. Hulpdiensten zetten zoek- en reddingsoperaties in gang. Mensen en dieren worden geëvacueerd of verplaatst. In sommige gevallen zijn er tijdelijke schuilplaatsen nodig of moeten mensen uitwijken naar andere (hogere) gebieden.

Betrokken diensten zijn in eerste instantie de aangewezen hulpdiensten zoals de brandweer, GHOR, politie en de veiligheidsregio’s, ondersteund door onder meer Reddingsbrigade NL, KNRM en defensie. Dit zijn doorgaans traditionele crisispartners die daartoe zijn opgeleid en uitgerust. Zij hebben elk een aangewezen rol en oefenen en trainen daar regelmatig op.

Bevolkingszorg

Ontheemden moeten in de acute fase na een redding of evacuatie worden opgevangen. In de opvang is behoefte aan basisvoorzieningen zoals een dak, bed, bad, brood en breedband.

Gemeenten leveren deze voorzieningen, met intensieve medewerking van maatschappelijke partners zoals het Rode Kruis, het Leger des Heils, vrijwilligers, leveranciers en andere maatschappelijke organisaties. Bij de eerste coördinatie en opstart speelt de veiligheidsregio een belangrijke organiserende rol. Daarna draagt die haar taken zo snel mogelijk over aan gemeenten. Afhankelijk van de duur van de opvang is er tijdelijke dan wel semipermanente huisvesting nodig. Daarbij kan het bedrijfsleven belangrijk zijn, denk aan de evenementenbranche, hotelketens, recreatieparken en rederijen.

Welzijn

Na de acute fase en de opvang beginnen de nafase en het herstel. Burgers willen naar hun woningen terug en hun leven weer oppakken. Bedrijven willen opstarten en mensen willen aan het werk. Deze fase is niet te onderschatten voor de veerkracht van de samenleving. De ervaren impact van de crisis is minder naarmate de samenleving sneller in staat is om te herstellen van infrastructurele, financiële, psychische en emotionele schade.

Voor deze hulpverlening is een belangrijke rol weggelegd voor reguliere instanties zoals verzekeraars, GGD, slachtofferhulp en gemeenten. Doorgaans zorgen de gemeenten voor de coördinatie in de nafase. Bij grotere bovenlokale rampen of crises is coördinatie van provincie of het Rijk noodzakelijk. Dat geldt niet alleen voor de schadeafhandeling en het herstel van de infrastructuur, maar ook voor de sociaal-emotionele aspecten. Erkennen en herdenken zijn essentieel. Er is een grote rol weggelegd voor burgers in het bieden van onderlinge steun.

Gezondheid

Bij iedere ramp of crisis zijn gewonden of zieken te betreuren. In de opschaling werken de partners in de acute zorgketen aan het transport, de opvang en de verzorging van slachtoffers. Slachtoffers hebben naar de aard van de ramp of crisis gespecialiseerde zorg nodig. Denk aan slachtoffers van branden, explosies, giftige stoffen (CBRN), maar ook aan trauma’s. Veelal is de opschaling van korte duur, zoals bij een brand, maar deze kan ook langdurig zijn, zoals bij een pandemie. Het is voor goede zorg van het grootste belang dat partners in de hele keten goed samenwerken.

In de acute zorg werken ambulancediensten, ziekenhuizen, zorginstellingen, veiligheidsregio’s (GHOR), GGD’en, bloedbanken, de uitvaartbranche en vele andere partners intensief samen.

Continuïteit maatschappij

De continuïteit van vitale voorzieningen zoals energie, water, voedsel, transport en logistiek is essentieel voor het functioneren van de maatschappij. In onze geëlektrificeerde en gedigitaliseerde maatschappij zijn we sterk afhankelijk van de elektriciteitsvoorziening. Zonder energievoorziening staat de maatschappij vrij snel stil. Daarnaast is voedseldistributie onmogelijk zonder transport en logistiek. Toch kunnen vitale processen tijdelijk of langdurig verstoord raken.

Vele netwerkpartners werken dan intensief samen om deze processen weer aan de gang te krijgen, maar ook om de gevolgen van de tijdelijke maatschappelijke effecten zo veel mogelijk te beperken, bijvoorbeeld door tijdelijke energieopwekking met behulp van generatoren, het inrichten van watertappunten, het aanspreken van noodvoorraden, het aanleggen van alternatieve communicatienetwerken en het uitdelen van voedsel via distributiepunten.

Het NIPV heeft in 2024 een verkenning naar het versterken van maatschappelijke weerbaarheid en veerkracht gepubliceerd.

Om een samenleving weerbaar en veerkrachtig te maken wordt geadviseerd te investeren op:

• Het vormen van robuuste netwerken met alle relevante spelers in de maatschappij: overheid, vitale aanbieders, bedrijfsleven, ngo’s, vrijwilligers en burgers.
• Het delen van kennis, expertise en informatie.
• Publieke paraatheid en bewustwording door risicocommunicatie.
• Herstel en effectieve nafase.
• Strategische (nood)voorraden / capaciteiten.
• Opleiden, Trainen, Oefenen, Evalueren en Leren.
• Monitoring en beeldopbouw.
• Gecoördineerde inzet / operaties.
• Internationale samenwerking.